Śmierć nagła
Śmierć bliskiej osoby, następująca bez ostrzeżenia i wcześniejszego pożegnania, jest szokująca. Często wywołuje gniew w stosunku do osoby, która, w naszej ocenie, mogła lub powinna była uchronić zmarłego przed śmiercią. Zazwyczaj pojawia się także poczucie niedowierzania, że bliski naprawdę nie żyje. Wszystko dzieje się zbyt szybko i potrzeba czasu, by to wszystko zrozumieć. Wiele osób odczuwa żal z powodu spraw, o których nie zdążyło porozmawiać. Może być on również skierowany do zmarłego o to, że zostawił nas właśnie teraz. Czasem przybiera postać poczucia winy z powodu nienajlepszych relacji ze zmarłym. Takie przeżycia mogą być udziałem zarówno dorosłych, jak i dzieci. Nagła, nieoczekiwana śmierć może sprawić, że dziecko poczuje się niepewnie, będzie bardzo podatne na lęk i obawy. Może zacząć postrzegać świat jako miejsce niebezpieczne i nieprzewidywalne. Emocje, takie jak poczucie winy, panika, lęk, niedowierzanie i zagubienie, burzą jego wewnętrzny porządek i równowagę.
Bardzo ważne jest, by odpowiadać na wszystkie pytania dziecka. Tym, co może mu pomóc w zmaganiu się z własną, tak skomplikowaną żałobą, jest znalezienie osoby, która będzie mogła go wysłuchiwać, bez osądzania i zaprzeczania jego uczuciom. Lekarstwem jest konfrontowanie się z bólem, a nie zaprzeczanie mu. Jeśli nie potrafisz przeprowadzić takiej rozmowy z powodu własnych emocji, postaraj się skontaktować z kimś zaufanym z rodziny lub przyjaciół albo skorzystać z pomocy zaufanego psychologa, pedagoga, pracownika socjalnego lub osoby duchownej.
Śmierć w wyniku morderstwa lub zabójstwa
Bezradność, strach, przerażenie, gniew, pragnienie odwetu, żal to uczucia, które mogą dominować w pierwszym okresie po uzyskaniu informacji, że bliska osoba zginęła w tak dramatyczny sposób. Trudno poradzić sobie ze świadomością okoliczności śmierci oraz tego, co zmarła osoba mogła czuć przed śmiercią. Pojawia się analizowanie, czy można było uchronić zmarłego przed śmiercią. Jak bumerang wraca pytanie: „Dlaczego?". Dla osieroconych dzieci ważne jest skuteczne zakończenie śledztwa, ujęcie i osądzenie sprawcy. Jego odnalezienie może łagodzić proces żałoby.
Niezwykle delikatnym zadaniem jest przekazanie dzieciom wiadomości o śmierci i jej okolicznościach. Wprawdzie pojawia się duża pokusa nieujawniania prawdy, ale warto ją przezwyciężyć, by nie narazić dzieci na samodzielne domyślanie się prawdy lub dowiedzenie się jej od postronnych osób. Oczywiście język i ilość informacji muszą być dostosowane do wieku dzieci. Tym, co pomaga im szczególnie, jest ujawnianie uczuć i skrytych myśli przed osobą, która potrafi prawdziwie słuchać. W wypadku trudności z przeprowadzeniem takiej rozmowy z powodu własnych emocji, można skorzystać z pomocy rodziny lub przyjaciół, psychologa, pedagoga pracownika socjalnego czy osoby duchownej, znającej dziecko i rodzinę.
Śmierć samobójcza
Świadomość popełnienia samobójstwa przez bliską osobę wywołuje mieszaninę różnych uczuć. Najbardziej dominujące może być poczucie winy, nawet jeśli zmarły za życia nie dawał żadnych znaków ostrzegawczych. Wiele osób czuje odpowiedzialność za śmierć bliskiej im osoby. Zastanawiają się, co mogli zrobić, by do śmierci nie doszło, co przeoczyli i zbagatelizowali. Takie myśli i związane z nimi emocje są bardzo obciążające. Czasem reakcje otoczenia na wiadomość o samobójczej śmierci mogą powodować wśród najbliższych więcej gniewu, niż poczucia winy. Często, obok przejmującego poczucia straty, obecne są także wstyd i upokorzenie, związane z tragicznym odejściem bliskiej osoby.
Śmierć samobójcza zawsze była społecznie cenzurowana. Z tego powodu osoba w żałobie może odsuwać się od innych, czując na sobie ciążące piętno, i nie chcieć korzystać ze wsparcia oferowanego przez najbliższych. W chwili otrzymania wiadomości o samobójczej śmierci bliskiej osoby rodzina traci też prywatność przeżywanej straty. Natychmiast pojawiają się policja, lekarz, prokurator. Padają trudne pytania, panuje atmosfera podejrzliwości. Informacja najczęściej staje się wiadomością publiczną w społeczności lokalnej, obciążonej stereotypami związanymi ze śmiercią samobójczą. To wszystko utrudnia pożegnanie się ze zmarłym, skazuje bliskich na analizowanie wcześniejszych wydarzeń i utrudnia proces przeżywania żałoby.
Proces żałoby jest w takiej sytuacji bardzo trudny i złożony. Zadania, jakie stoją przed żałobnikami, to:
- porzucenie iluzji, że można było coś zrobić, by nie dopuścić do śmierci,
- akceptacja faktu, że zmarły był osobą decydującą ostatecznie o odebraniu sobie życia,
- przyzwolenie na własne godne dalsze życie, wyzwolone z cierpienia.
Rozmowa z dziećmi o fakcie popełnienia samobójstwa jest bardzo trudna i wymaga starannego przemyślenia lub konsultacji ze specjalistą. To ważne, by jej nie unikać i w sprawie śmierci bliskiej osoby nie pozostawiać niedomówień czy kłamstw. Poznanie prawdy uchroni dziecko przed szokiem, gdy o wszystkim dowie się przypadkiem, gdy otoczenie, poruszone faktem śmierci, nieumyślnie lub w nieodpowiedni sposób przekaże mu tę informację. Takie doświadczenie bardzo podkopuje zaufanie dziecka do najbliższych i utrudnia przyszłe relacje, nie mówiąc o destrukcyjnym wpływie na dalszy proces żałoby.
W jaki sposób wyjaśnić dziecku przyczyny dramatycznej decyzji? Można odwołać się do obrazu choroby duszy, która spowodowała tragiczne wydarzenie, bądź wskazać na brak sił do zniesienia ciężaru doświadczeń życiowych. Bardzo ważne jest, by odpowiadać na wszystkie pytania dziecka. Tym, co może mu pomóc w zmaganiu się z własną, tak skomplikowaną żałobą, jest znalezienie osoby, która będzie mogła go wysłuchiwać, bez osądzania i zaprzeczania jego uczuciom. Lekarstwem jest konfrontowanie się z bólem, a nie zaprzeczanie mu. Jeśli nie potrafisz przeprowadzić takiej rozmowy z powodu własnych emocji, postaraj się skontaktować z kimś zaufanym z rodziny lub przyjaciół albo skorzystać z pomocy zaufanego psychologa, pedagoga, pracownika socjalnego lub osoby duchownej.
Śmierć w wyniku poważnej choroby
Śmierć wynikająca z poważnej choroby jest na ogół spodziewana i w pewnym sensie stwarza rodzinie szansę na przygotowanie się do tego, co może nastąpić. Można mieć większy wpływ na sposób pożegnania się z chorym, powiedzieć sobie ważne rzeczy, napisać listy, uporządkować niektóre sprawy. Czasem to się udaje. Jednocześnie jednak rodzina przeżywa długotrwały stres, co często wpływa negatywnie na zachowanie dzieci. Opieka nad chorym może być wyczerpująca fizycznie i emocjonalnie. W tym szczególnym okresie nie wolno zapomnieć o dzieciach, niezależnie od ich wieku. Ważne jest, by na bieżąco były informowane o sytuacji oraz by były włączone w opiekę nad chorym i mogły wypowiedzieć noszoną w sobie troskę i miłość. Jest to także istotne z punktu widzenia przyszłego radzenia sobie z żałobą.
Więcej informacji na ten temat można znaleźć w zakładce: Dla rodziców i opiekunów/Poważna choroba/Chory u kresu życia.
end faq
{accordionfaq faqid=accordion1 faqclass="lightnessfaq defaulticon headerbackground headerborder contentbackground contentborder" active=item0}